Dokuma makinesi, çözgü ve atkı ipliklerini belirli bir örgü planına göre birleştirerek bir tekstil yüzeyi oluşturan makinelere denir. Dokuma makineleri, günümüzde yüksek hızlarla üretim yapabilen ve teknolojinin en son gelişmelerinden yararlanan makinelerdir.
DOKUMA MAKİNELERİNİN SINIFLANDIRILMASI
Dokuma makineleri sınıflandırılmasının çeşitli şekillerde yapılması mümkündür. Faz sayısına, atkı atma sistemine, ağızlık açma mekanizmasına göre sınıflandırmalar yapılmıştır.
I. Faz Sayısına Göre Dokuma Makinelerinin Sınıflandırılması.
- Tek Fazlı Dokuma Makineleri
Endüstri alanında kullanılan dokuma makineleri tek fazlı sistemlerdir. Bu makinalar makinenin tek bir kursunda temel dokuma işlemleri olan ağızlık açma, atkı atma ve tefelemeyi bir kez gerçekleştirirler. Tezgâh üzerinde aynı anda ikinci bir ağızlık açma, atkı atma veya tefeleme yapılması mümkün değildir.
- Çok Fazlı Dokuma Makineleri
Aynı anda farklı yerlerde birden fazla dokuma işlemi gerçekleştiren makinalardır. Bunlardan belli bir anda, birden daha fazla yerde ağızlık açılırken, atkı atma ve tefe vurma işlemleri de yapılmaktadır. Yani bu makinelerde birden fazla dokuma ünitesi senkronize edilmiştir Çok fazlı dokuma makineleri kendi aralarında ikiye ayrılmaktadır.
- Yuvarlak dokuma makineleri: Çuval ve ambalaj sanayisinde kullanılmakta olan tüp kumaş üretimi üzerine geliştirilmiş makinalardır. Dört veya sekiz mekik birbiri ardından yuvarlak bir mekik yolu izleyerek dalgalı bir ağızlığın içinden geçer. Elektromanyetik bir blok dairesel hareket eder. Metal mekikçikleri kendine çekerek atkıları taşıtır. Tefe vuruşu dişli bir silindir ile yapılır.
- Düz çok fazlı dokuma makineleri: Bu makinelerde dokuma işlemi aynı anda birçok yerde uygulanmaktadır. Küçük atkı taşıyıcılar önlerine çılan ağızlıkta ilerler ve bir atkılık iplik uzunluğunu kumaş enince taşırlar. Ağızlık adedi yerleştirilen atkı adedi kadar olmaktadır. Tefeleme sürekli olup, genellikle profilli dönel bir tarak ile gerçekleştirilir. Çalışma hızı çok yüksek değildir. Atkı kayıt hızı 2000m/dk. civarında bulunmaktadır. Sıra ağızlıklı ve dalga ağızlıklı sistemler düşünülmüş olmakla birlikte ticari bir önem kazanamamışlardır.
II. Atkı atma sistemine göre dokuma makinelerinin sınıflandırılması:
- Mekikli dokuma makineleri
Mekik, atkı masurasını üzerinde taşımaktadır. Dolayısıyla mekik, endirekt bir taşıyıcı elemandır. Her mekik bir masura taşımaktadır. Bu durum tek renk ve tek cins atkı ipliği ile çalışmayı zorunlu kılmaktadır. Mekikli dokuma makineleri tek mekikli ve çok mekikli (kasalı) olarak ikiye ayrılır.
- El Tezgahları
Bunlar insan gücüyle çalışan dokuma sistemleridir.
- Mekanik Dokuma Makineleri
Motor gücüyle çalışan fakat masura değiştirme mekanizması olmayan dokuma makineleridir. Elle değiştirilir.
- Otomatik Dokuma Makineleri
Bunlar otomatik masura değiştirebilen makinelerdir.Bu tiplerin imalatı 1960 yılından bu yana durdurulmuştur.
- Mekiksiz Dokuma Makineleri
Mekiksiz atkı kaydeden dokuma makineleri ayrıca sınıflandırılmaktadır.
- Balistik Atkı Atma Sistemleri (Mekikçikli Dokuma Makineleri)
Bunlar tek veya çok mekikçikli dokuma makinelerini kapsamına girerler. Atkı taşıyıcı sert bir kütle olup fırlatıldığı zaman atkıyı da beraberinde götürür. Tek mekikçikli Textima ve Novostav dokuma makineleri iki taraflı atış yaparken çok mekikçikli olanlar (Sulzer) tek taraftan atkı atabilmektedirler.
- Kancalı Dokuma Makineleri
Bir veya daha çok sayıda kanca tarafından atkı kaydının yapıldığı sistemlerdir. İlk zamanlar Gabler atkı transfer sistemini kullanan bu makineler artık yalnızca Devas, uç transfer sistemiyle çalışmaktadırlar. Kancalı tezgahlar esas olarak sert kancalı ve esnek kancalı olarak alt sınıflara ayrılmakta ve bunlar tekrar gruplanmaktadır. Esnek kancalı tezgahlar genellikle çift kancalı olmakla birlikte tek esnek kancalı modellere de rastlanmaktadır. (IWER). Sert kancalı dokuma makinelerini, tek, çift, teleskopik ve iki fazlı olanlarından başka, yüz yüze halı veya kadife dokuman iki kancalı modelleri de bulunur.Kancalı dokuma makineleri çalışma durumuna ve özelliklerine göre çeşitli guruplara ayrılır.
- Kanca sayısına göre: Tek Kancalı, Çift Kancalı
- Atkı transfer sistemine göre: Gabler, Dewas
- Kanca tipine göre: Sert, Esnek, Teleskobik
- Faz sayısına göre: Tek fazlı, İki fazlı
- Akışkan Jetli Dokuma Makineleri
Atkı kaydının bir akışkan jeti (hava veya su) yardımıyla gerçekleştirdiği dokuma makineleri son zamanlarda büyük önem kazanmıştır.
Su jetli dokuma makineleri atkı atma yönteminin haricinde su jetli dokuma makineleri görünüş bakımından klasik tezgahların yapısından pek farklı değildir.
Hava jetli dokuma makineleri günümüzde kullanılan en hızlı sistemdir. Bu sistemde atkıyı taşıyıcı bir eleman bulunmadığından gerek hız gerekse üretim açısından diğer sistemlere göre avantajlıdır. Jetli dokuma sahasında önceleri su jetli dokuma makineleri atılım yapmış fakat hava jetli dokuma tekniği bunların önüne geçmiştir. Üzerinde en çok araştırma yapılan bu sisteme geleceğin dokuma yöntemi gözüyle bakılmaktadır. Bütün bu temel sistemlerden başka bunların bileşimleriyle de atkı kaydı yapılabilmektedir. Masurasız mekikle, havalı kanca ile vb. yapılan atkı atma işlemleri böyledir.
III. Ağızlık Açma Mekanizmalarına Göre Dokuma Makinelerinin Sınıflandırılaması:
Değişik yöntemlerle atkı kaydı yapılan dokuma makinelerinde ağızlığında ağızlığın açılması için üç temel mekanizma kullanılır. Bu mekanizmaların seçimi ve kullanılmasında dokuma makinesinin tasarımı ve üretilecek kumaşın cinsi birinci derecede önem taşır. Ağızlık açma mekanizmaları bakımından dokuma makineleri şu şekilde sınıflandırılmaktadırlar.
- Kamlı (Eksantrikli) Dokuma Makineleri
Bunlar desenleme kabiliyeti az, yani küçük raporlar dokuyabilen buna karşılık en yüksek devir sayılarında çalıştırılabilen tezgahlardır. Genellikle basit yapılı örgüler için kullanılan 4,5,8,10,12 çerçeveli makinelerdir. Bakım maliyetleri azdır. Oldukça hızlıdırlar. Basit güçlü olduklarından kumaş hatalarına sebep olmazlar ancak sınırlı desen imkanına sahiptirler. Ayrıca örgünün değiştirilmesi oldukça zahmetlidir. Bu nedenle uzun süre aynı örgü kullanılarak üretim yapılan alanlarda tercih edilirler.
- Armürlü Dokuma Makineleri
Armürlü makineler, kamlı olanlara göre daha büyük desenleme olanağı bulunan delikli karton veya elektronik sistemlerle programlanabilen dokuma makineleridir. Çalışma hızları bakımından dokuma makinesine sınırlama getirirler. Atkı atma hızı düşüktür. Kamlı tezgahlar kadar hızlı çalıştırılamazlar. Armürlü mekanizmaların desenlendirme olanağı çok daha geniş olup, 12,16,20,25 ve çok özel durumlarda 33 hatta 45 çerçeveye kadar dokuma yapmaları imkânı vardır.
- Jakarlı Dokuma Makineleri
Desenleme kabiliyeti en yüksek olan dokuma makineleri bunlardır. Tezgâhın üst kısmına kurulmuş bir ilave şasiye monte edilen jakar makinesi vasıtasıyla, çözgü ipliklerini tek tek kontrol etmek mümkündür. Kamlı ve armürlü sistemlerin gücü çerçevelerini kontrol etmelerine karşılık, jakarlı sistemde harniş kaytanları yardımıyla bizzat gücü grupları kaldırılıp indirilir. Jakarlı dokuma makineleri çalışma hızı bakımından en sonda yer alırlar. Bunların armürlü tezgahlardan daha yavaş çalışmaları gerekir. Ağızlık açma mekanizmalarının kombinasyonu ile, “kamlı-jakarlı” veya “armürlü-jakarlı” dokuma makineleri da imal edilmektedir. Günümüzde modern makinelerde karton yerine elektronik desen sistemleri kullanılmaktadır.
- Dar dokuma makineleri
Seri üretim yapmak üzere tasarlanmış dar ende kumaş veya pasajlar halinde bölgesel kumaşlar yaparak çeşitli özellikte bantlar, etiketler dokuyan özel dokuma makineleridir. - Havlu dokuma makineleri
Dokuma havlu kumaşlar tek veya çift yüzlü olarak üretilen kesilmemiş ilmek havlı yumuşak ve pamukludur. Kumaşın dokumasında atkı ve çözgü iplikleri haricinde hav iplikleri kullanılır. Atkı yönünden havlı kumaşlara atkı kadifesi çözgü yönünden havlı olanlara ise çözgü kadifesi denir.
- Halı dokuma makineleri
Makine halıları üretildikleri konstrüksiyonlara göre Akminster halısı Wilton halısı,Şenil halı,Kadife halı,İskoç halısı, Brüksel halısı, Kord halısı, Goblen halı gibi çeşitli isimler alır.
Halı dokunduktan sonra yüzeyinin daha parlak görünmesi için apre yapılır.Kenarları overlok makinesi ile dikilir. Saçakları dikilir. Hav ipliklerinin çıkmasını önlemek ve daha kalın görünüm vermek için tabanı özel yapıştırıcılar ile kaplanır.
Halı dokuma tezgâhları geniş enli, ağır ve düşük üretim kapasitesine sahip makinelerdir. Tezgâh yapılarına bağlı olarak üç şekilde çalışırlar: - Tek mekikli ve tek ağızlıklı tezgahlardır. Devreye giremeyen hav çözgüleri dışarıda kalır ve sonradan temizlenir.
- Devreye girmeyen hav çözgüleri her iki halının zemin ve havları arasında gizlenir.
- Devreye girmeyen hav çözgüleri sadece alt halının zemininde gizlenir. Üretimden çıkan iki halının ağırlıkları farklı olur.